Het is van essentieel belang dat er hoge prioriteit wordt gegeven aan de aanpak van mensenhandel. Dit betekent dat er volop politieke aandacht voor deze schrijnende vorm van criminaliteit moet zijn en dat de opsporing volledig moet (kunnen) inzetten op de aanpak van mensenhandel. Een betere en vroegtijdige herkenning van de signalen is hierbij van belang, want daardoor worden meer gerichte en juiste acties mogelijk. CoMensha werkt nauw samen met onder meer opsporingsdiensten, gemeenten, jeugdzorginstellingen, zorgverleners, de advocatuur en ngo’s. Zo staat CoMensha midden in het werkveld en kan daardoor kennis en informatie bijeen brengen en delen om samen met de ketenpartners meer greep op mensenhandel te verkrijgen.

CoMensha is blij met aandacht voor aanpak mensenhandel in coalitieakkoord

De aanpak van mensenhandel begint met de prioriteit die op landelijk en regionaal niveau aan deze problematiek wordt gegeven. CoMensha maakt zich sterk om het thema mensenhandel hoog op de politieke agenda te zetten. Wij zijn dan ook verheugd dat in het coalitieakkoord de aanpak van mensenhandel is aangemerkt als prioriteit. Maar daarmee zijn we er nog niet. Het is van groot belang dat er daadkrachtig kan worden opgetreden in de uitvoering. Voldoende menskracht en dus ook financiële middelen om mensenhandel aan te pakken zijn meer dan nodig.

CoMensha is ook blij met de voortzetting van het programma Samen tegen Mensenhandel en ook met de extra gelden die voor dit programma vanaf 2023 zijn vrijgemaakt tijdens de kabinetsperiode (2 miljoen euro per jaar). Om het probleem echt goed aan te pakken, moet er structureel meer geld vrijgemaakt worden. Mensenhandel is een groeiend probleem in onze samenleving en staat wereldwijd in de top drie van de meest voorkomende en winstgevende vormen van criminaliteit. Er wordt maar een fractie van het aantal slachtoffers gesignaleerd. Dit heeft onder meer te maken met de beperkte capaciteit bij de opsporing, met de te geringe mogelijkheid om gegevens uit te wisselen vanwege een te strikte interpretatie van de AVG en met het feit dat er helaas toch nog te weinig effectief wordt samengewerkt in de ketenaanpak mensenhandel. CoMensha zal zich blijven inzetten voor een verbeterde samenwerking in de keten, een verbeterde signalering én het oplossen van onder andere onderstaande knelpunten.

Knelpunten in het dagelijkse werk van CoMensha

Onjuiste interpretatie AVG

CoMensha merkt al enige jaren dat er sprake is van verminderd zicht op de aard en omvang van mensenhandel. Dat komt onder meer door gebrek aan informatiedeling en een onjuiste interpretatie van de AVG. We hebben hierover, samen met vooraanstaande privacy-juristen, een notitie opgesteld met oplossingsrichtingen. Het uitgangspunt van de AVG is de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van hun gegevens én het vrije verkeer van persoonsgegevens binnen de EU. Het verwerken van persoonsgegevens moet ten dienste van de mens staan. Bij de implementatie van de Europese Mensenhandelrichtlijn in Nederland heeft CoMensha een centrale coördinerende rol bij de registratie, opvang en informatievoorziening gekregen. Daarmee vervult CoMensha - voortvloeiend uit de richtlijn en de daarbij behorende nationale implementatiewet - primair een wettelijke taak. Subsidiair een taak van algemeen belang. Deze taak rechtvaardigt én legitimeert het verwerken van persoonsgegevens. In de praktijk hanteren veel zorginstellingen en professionals ‘toestemming’ van het slachtoffer als verwerkingsgrond om gegevens te delen met CoMensha. Dit is onjuist en onnodig, zelfs strijdig met de AVG, en wel vanwege het feit dat de AVG - in tegenstelling tot zijn voorganger (de Wet bescherming persoonsgegevens) - veel eisen verbindt aan de toestemming. Om interpretatiegeschillen te voorkomen over de uitleg of het onmogelijk of onredelijk is om toestemming aan het slachtoffer te vragen voor registratie bij CoMensha, kan de werkwijze van de Nederlandse Kankerregistratie (NKR) gevolgd worden, waarbij aan de patiënt géén toestemming wordt gevraagd ten behoeve van de registratie. Deze praktijk om de aard en omvang van kanker in beeld te krijgen, zou heel goed kunnen dienen als voorbeeld voor centrale registratie van mensenhandel. De notitie is besproken met het ministerie van JenV. Vooralsnog loopt de discussie hierover nog.

Om een eenduidig kader te bieden op het gebied van gegevensdeling aan organisaties die werkzaam zijn in het veld van de aanpak van mensenhandel, heeft het ministerie van JenV de Handreiking aanpak van mensenhandel en het gebruik van persoonsgegevens eind 2020 uitgebracht en aangeboden aan de Tweede Kamer. In het veld wordt deze handreiking echter niet als handzaam ervaren. Met name voor zorgcoördinatoren biedt de handreiking onvoldoende mogelijkheden tot gegevensdeling. CoMensha nam het initiatief om samen met enkele zorgcoördinatoren, aan de hand van casuïstiek uit de dagelijkse praktijk, een notitie te schrijven over de rechtmatigheid van de verwerking van gegevensdeling en -verzameling door zorgcoördinatoren. De kernboodschap van de notitie is dat zorgcoördinatoren in staat moeten worden gesteld hun functie optimaal uit te voeren en rechtmatig gegevens moeten kunnen delen om slachtoffers goed te kunnen ondersteunen en begeleiden. Deze notitie is in oktober aangeboden aan het ministerie van JenV. Ook hierover Is CoMensha nog in gesprek met het ministerie.

Ontoereikende hulpverlening en herhaald slachtofferschap

CoMensha maakt zich zorgen over passende hulpverlening voor slachtoffers van mensenhandel, met name als er geestelijke gezondheidszorg (GGZ) nodig is. Slechts een klein percentage slachtoffers is überhaupt in beeld en Nederland slaagt er vervolgens onvoldoende in de slachtoffers van mensenhandel die wel in beeld zijn effectief te helpen. Dat wordt ook geconcludeerd door de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen in de Slachtoffermonitor mensenhandel 2016-2020, die in het najaar van 2021 gepubliceerd is. Uit onderzoek van de Nationaal Rapporteur blijkt dat 45% van de slachtoffers van mensenhandel binnen vijf jaar opnieuw slachtoffer van een misdrijf is. Na zeven jaar is dat zelfs 50%. Bij herhaald slachtofferschap gaat het vaak om ernstige delicten. Hierbij kan het opnieuw gaan om uitbuiting. Ook kan het gaan om mishandeling, bedreiging en seksueel geweld. Minderjarigen lijken daarbij extra kwetsbaar. Ze komen in verhouding vaak in de gesloten jeugdzorg terecht zonder voldoende hulp voor de verwerking van opgelopen trauma’s. Ook zijn ze door werving en uitbuiting via internet en social media moeilijker op te sporen, te volgen en te benaderen.

Gebrek aan passende door- en uitstroommogelijkheden

Slachtoffers verblijven door een gebrek aan passende door- en uitstroommogelijkheden vaak langer in de opvang dan nodig. Hierdoor raakt de opvang ‘verstopt’ en is er te weinig ruimte voor nieuwe slachtoffers die opvang hard nodig hebben. Nederlandse slachtoffers kunnen lang niet altijd terugkeren naar de gemeente van herkomst, onder meer vanwege veiligheidsrisico’s of omdat men in die omgeving te veel wordt geconfronteerd met het verleden. Dit is in verband met trauma of het risico op terugval onwenselijk. Het tekort aan woningen speelt hierbij ook een rol. Bij gebrek aan stabiele huisvesting bestaat het risico dat iemand weer in een uitbuitingssituatie terechtkomt. Dat kan en mag niet de bedoeling zijn. Voor perspectief op een duurzame en veilige toekomst is het creëren van een stabiele woonsituatie van groot belang.

Lange wachttijden GGZ

Slachtoffers van mensenhandel die psychische hulp nodig hebben ondervinden veel last van de wachttijden bij de GGZ. Om herhaald slachtofferschap te voorkomen is het belangrijk dat hulp op tijd wordt aangeboden én aansluit bij de behoeften van slachtoffers. Door niet tijdig de juiste hulp te krijgen kan het risico op revictimisatie toenemen.

Onvoldoende toegang tot opvang door regiobinding

In het recente verleden werd CoMensha bij de zoektocht naar opvang voor slachtoffers met enige regelmaat geconfronteerd met opvanginstellingen die regiobinding hanteren. Dat wil zeggen dat slechts slachtoffers worden opgenomen die de afgelopen jaren in de desbetreffende gemeente hebben gewoond, al hulpverlening hebben gekregen of als er familie of vrienden in die gemeente wonen. Hierdoor konden cliënten niet altijd geplaatst worden, terwijl regiobinding geen contra-indicatie zou mogen zijn. In 2021 kregen we opnieuw opvangverzoeken waarbij we met regiobinding te maken hadden. Samen met Valente zal CoMensha blijvend aandacht vragen voor dit knelpunt en het zo nodig agenderen op het directeurenoverleg van de opvanginstellingen. Tevens zal dit indien nodig blijvend onder de aandacht worden gebracht van de ministeries van JenV en Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

Onvoldoende toegang tot voorzieningen voor derdelanders

CoMensha ziet al enige tijd dat de positie van slachtoffers van mensenhandel uit ‘derdelanden’ onder druk staat. De toegang tot voorzieningen voor deze doelgroep is lang niet altijd vanzelfsprekend; ze krijgen niet de hulpverlening en opvang waar ze op grond van wet- en regelgeving recht op hebben. CoMensha heeft dit knelpunt meermaals onder de aandacht gebracht bij de ministeries van JenV en VWS. Ook vanuit het Strategisch Overleg Mensenhandel (SOM) is hier aandacht voor gevraagd. Om de argumentatie voor verbetering kracht bij te zetten, hebben we ook extra Europese samenwerking gezocht bij het Europees Migratienetwerk (EMN) en de International Labour Organization (ILO).

Arbeidsmigranten als tweederangsburgers

Een van de problemen die we hoog op de agenda hebben gezet is de uitbuiting van arbeidsmigranten. Door de coronapandemie werd de zwakkere positie van arbeidsmigranten pijnlijk zichtbaar, bijvoorbeeld de vaak slechte woon- en werkomstandigheden. CoMensha heeft een initiërende rol vervuld bij het agenderen van deze problematiek. Het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten onder leiding van Emile Roemer bracht de situatie verder in beeld en deed aanbevelingen die door de politiek zijn overgenomen. De vakbonden FNV, CNV en VCP, FairWork en CoMensha hebben daarnaast een brief gestuurd aan de informateur om aandacht te vragen voor de positie van arbeidsmigranten.

Aanpak arbeidsuitbuiting schiet tekort

De uitbuiting van arbeidsmigranten is niet het enige probleem, ook de aanpak van deze vorm van mensenhandel schiet tekort. CoMensha signaleert al jaren dat het aantal vermoedelijke slachtoffers van arbeidsuitbuiting in Nederland toeneemt. Een groot deel van hen wordt niet als slachtoffer gesignaleerd. De bewijslast is complex en tijdrovend en er worden weinig zaken voor de rechter gebracht. Het aantal door Inspectie SZW (ISZW) bij CoMensha gemelde slachtoffers in 2021 was 40. Het aantal in 2021 afgeronde strafrechtelijke onderzoeken op arbeidsuitbuiting was 6. In 2021 werd onze zorg onderschreven door de Algemene Rekenkamer, die een ongekend kritisch rapport presenteerde, met de alleszeggende titel Daders vrijuit, slachtoffers niet geholpen. Daarin concludeert de Algemene Rekenkamer inderdaad dat daders veelal vrijuit gaan en dat slachtoffers niet geholpen worden, ondanks de extra financiële middelen (vanaf 2018 oplopend tot structureel 50 miljoen per jaar in 2022). Ondanks de goede wil van de inspecteurs onderschrijft CoMensha de conclusies. Graag zetten wij ons samen met de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA) in om verbetering te realiseren in de aanpak van arbeidsuitbuiting.

Misbruik Regeling Aziatische Horeca

Naar aanleiding van signalen van mensensmokkel en -handel en ernstige uitbuiting in de Aziatische Horeca schortte het kabinet halverwege 2021 een speciale migratieregeling voor Aziatische koks op. Per 1 januari 2022 is de Regeling Aziatische Horeca komen te vervallen. CoMensha heeft langere tijd gepleit voor beëindiging van deze regeling vanwege het misbruik en is dan ook blij met het stopzetten ervan.

Onvoldoende toegang tot voorzieningen voor kennismigranten

Voor kennismigranten geldt dat zij geen beroep kunnen doen op de voorzieningen voor slachtoffers van mensenhandel (Verblijfsregeling mensenhandel) zolang hun werkvergunning niet is ingetrokken en zij een rechtmatig verblijf hebben. CoMensha, de NLA, het Amsterdams Coördinatiepunt Menshandel (ACM) en FairWork zetten zich in voor een betere positie van deze migranten, gelijkwaardig aan die van EU-onderdanen die slachtoffer van mensenhandel worden. Dit knelpunt is uitvoerig besproken met de ministeries van JenV en VWS, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Vooralsnog is er geen oplossing.

Achterblijvende aanpak van mensenhandel in Caribisch deel van het Koninkrijk

Een ander door ons geconstateerd knelpunt dat al jarenlang speelt is het in kaart brengen van de aard en omvang en de aanpak van mensenhandel in het Caribisch deel van het Koninkrijk. Deze blijven achter. Ook is er meer inzet nodig op de gebieden preventie, slachtofferhulp en opvang. CoMensha maakt zich er sterk voor dat de aanpak ook in dit deel van het Koninkrijk verbetert. We hebben als twinningpartner een formele positie in het Memorandum of Understanding (MoU), een samenwerkingsverband tussen de ministers van Justitie van Aruba, Curaçao en Sint Maarten en de minister van JenV van Nederland.

In juli 2021 is het Trafficking in Persons-rapport (TIP-rapport) 2021 uitgebracht door de US State Department. In dit TIP-rapport worden landen geclassificeerd op basis van hun inzet in de strijd tegen mensenhandel, gebaseerd op de Amerikaanse Victims of Trafficking and Violence Protection Act of 2000 (TVPA). Nederland (inclusief Bonaire, Sint Eustatius en Saba, de BES-eilanden) behoudt wederomdestatus van Tier 1.Tier 1 is de hoogste klasse en wordt toegekend als landen volledig voldoen aan de minimumeisen van de TVPA. Tier 3 is de laagste klasse. De overige landen in het Caribisch deel van het Koninkrijk - Curaçao, Sint Maarten en Aruba - kregen in het TIP-rapport de status van Tier 2 Watch list: ze voldoen niet volledig aan de minimumeisen in de strijd tegen mensenhandel.

CoMensha krijgt vanuit het Caribisch deel van het Koninkrijk regelmatig vragen voor ondersteuning bij de aanpak van mensenhandel. We zouden onze dienstverlening graag willen uitbreiden, mits er voldoende financiën beschikbaar zijn.

Rapportages en onderzoek

CoMensha levert belangrijke bijdragen aan rapportages als de jaarlijkse monitor van de Nationaal Rapporteur, het Trafficking in Persons-rapport (TIP-rapport) en de landenrapportage van de Group of Experts on Action against Trafficking in Human Beings (GRETA) van de Raad van Europa. Ook beantwoordt CoMensha veel en diverse vragen van onder meer het Europese Parlement en leveren we input voor het beantwoorden van Kamervragen, het opstellen van beleidsstukken en opzetten van werkgroepen.

CoMensha maakt deel uit van het COMCRIM-project, geleid door de UvA. In dit project wordt onderzoek gedaan naar de optimale wijze om misdaden die de rechtstaat ondermijnen - zoals mensenhandel, witwassen en corruptie - op een slimme en allesomvattende manier te bestrijden, in een financieel publiek-privaat partnerschap en met behulp van kunstmatige intelligentie. CoMensha sponsort tevens de leerstoel Human Trafficking and Globalization van de International Victimology Institute (Tilburg Law School). Deze leerstoel wordt bekleed door prof. Conny Rijken, met wie CoMensha ook veel samenwerkt.