Hoofdstuk 1
1
Aard &
omvang
omvang
CoMensha heeft vanuit het ministerie van Justitie en Veiligheid de opdracht om de aard en omvang van slachtoffers van mensenhandel in Nederland in beeld te brengen. Dit doen we ten behoeve van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen en ten behoeve van andere ketenpartners. Op basis daarvan signaleert CoMensha knelpunten, tendensen en succesfactoren in de uitvoering van het mensenhandelbeleid. De gegevens worden geanonimiseerd verstrekt aan de Nationaal Rapporteur.
Het jaar 2020 in één oogopslag
In 2020 zijn 1013 nieuwe slachtoffers bij CoMensha aangemeld. Het merendeel van hen was vrouw en meerderjarig. Van het totaal aantal slachtoffers heeft 41% te maken gehad met uitbuiting in de seksuele dienstverlening. Het aandeel slachtoffers van uitbuiting in de gereguleerde arbeid en dienstverlening is eveneens 41%. De Poolse nationaliteit komt het vaakst voor onder de slachtoffers (190), gevolgd door de Nigeriaanse (185) en de Nederlandse (155).
‘Mensenhandel of uitbuiting is een probleem met heel veel gezichten en veel verschillende verschijningsvormen. Het komt overal voor, in iedere gemeente en misschien zelfs in je eigen huiskamer. Het is daarom zo belangrijk dat we met zijn allen alles op alles zetten om mensenhandel te bestrijden. CoMensha speelt daar een belangrijke rol in. Als Coördinatiecentrum tegen mensenhandel is ze is een spin in het netwerk. Een netwerk dat als één cirkel om het slachtoffer heen wil staan en dat daders wil tegenhouden.’
Herman Bolhaar, Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen
Invloed corona op aantal meldingen: niet alle slachtoffers in beeld
In 2020 zijn 1013 slachtoffers van mensenhandel aangemeld, tegenover 1372 in 2019. De coronapandemie is de belangrijkste oorzaak van deze daling; de signalering, identificatie en opvang van slachtoffers ondervonden namelijk ernstige hinder van de coronamaatregelen. De opsporingsinstanties hadden door beperkende coronamaatregelen minder greep op de aanpak van mensenhandel en in de ook vanwege corona onderbezette Categorale Opvang voor Slachtoffers Mensenhandel (COSM) verbleven cliënten langer vanwege de coronamaatregelen vanuit de overheid en coronaregels van de opvanginstellingen.
AVG
De opsporingsdiensten hebben een verplichting om slachtoffers van mensenhandel bij ons te melden. Voor zorgcoördinatoren geldt deze verplichting niet. Bij de registratie door jeugdhulpverleners en andere hulpverleners wordt de AVG vaak als bottleneck gezien en denkt men toestemming van de cliënt nodig te hebben. Echter voor statistieke doeleinden is dat niet nodig. Juridisch gezien biedt de AVG voldoende mogelijkheden voor melden en registratie van slachtoffers van mensenhandel bij CoMensha ten behoeve van statistiek en het coördineren van zorg. CoMensha zal zich in 2021 opnieuw inzetten voor een juiste interpretatie en toepassing van de AVG.
De coronapandemie is de belangrijkste oorzaak van de daling van meldingen
Opvang Slachtoffers van Mensenhandel
In 2020 hebben we 97 opvangverzoeken ontvangen, tegenover 194 in 2019. Van de 97 opvangverzoeken hebben 82 verzoeken geleid tot plaatsing in de opvang: 37 keer was dit in een COSM, 20 keer in OMM, 13 keer in ISZW-opvang, 6 keer bij MO/VO, 4 keer op een noodbed en 2 keer bij een overige opvanginstelling. 14 keer is het verzoek om opvang weer ingetrokken en 1 opvangverzoek was aan het einde van het jaar nog in behandeling. Een opvangverzoek kan resulteren in meerdere plaatsingen in (verschillende vormen van) opvang. Een slachtoffer kan bijvoorbeeld van een noodbed naar een COSM of Vrouwenopvang geplaatst worden. De hier genoemde getallen betreffen de eerste plaatsing door CoMensha binnen een opvangverzoek. Het aantal bijbehorende plaatsingen is hoger.
Opvang en hulp Slachtoffers van Mensenhandel met Multiproblematiek (OMM)
Voorheen was voor slachtoffers van mensenhandel met multiproblematiek (mensenhandel in combinatie met verslaving, psychische of psychiatrische klachten) plaatsing in de opvang niet altijd mogelijk. Daarom zijn er in 2019 specifiek voor deze doelgroep 36 extra opvangplaatsen gecreëerd. Blijvende monitoring op in-, door- en uitstroom was essentieel in 2020. Vaak moesten cliënten lang wachten op inschrijving in een gemeente of het verkrijgen van een uitkering. Soms verstreken van weging tot plaatsing meer dan vier weken, waardoor cliënten afhaakten en niet geplaatst werden. In 2020 hebben meer dan 40 wegingen plaatsgevonden en werden 35 plaatsingen gedaan in de OMM.
‘We hebben het afgelopen jaar hard gewerkt om de gegevens van de slachtoffers geautomatiseerd aan te kunnen aanleveren. CoMensha is zo in staat om de slachtoffers te helpen op weg naar een beter leven en de aard en omvang van mensenhandel in beeld te brengen. Die gezamenlijke verantwoordelijkheid voor de aanpak van mensenhandel is iets om trots op te zijn’.
Joep Pattijn, Programmadirecteur Vreemdelingenzaken en Migratiecriminaliteit Nationale Politie
‘Mensenhandel is een van de ernstigste misdrijven die er bestaan. Het past niet in een rechtstaat dat er mensen zijn die uitgebuit worden en zich niet beschermd voelen. Er is afgelopen jaren hard samengewerkt aan de aanpak van mensenhandel. De bijdrage van CoMensha was, als spil in het netwerk, onmisbaar in deze strijd’.
Ankie Broekers-Knol, staatssecretaris van Justitie en Veiligheid
Monitoring en Evaluatie-bijeenkomst OMM
In mei 2020 vond de eerste Monitoring en Evaluatie-bijeenkomst OMM plaats, georganiseerd door de VNG en VWS. CoMensha stelde een evaluatierapportage op, inclusief cijfermateriaal over de bezetting, aard en omvang en in-, door- en uitstroom. Ook vroegen we naar knelpunten en scholingsbehoefte. Knelpunten waren onder meer snelle toegang tot geestelijke gezondheidszorg wegens wachtlijsten en het werven van gekwalificeerd personeel. Eind 2020 werd de tweede periodieke rapportage aangeleverd, begin 2021 vond de tweede monitoring en evaluatiebijeenkomst plaats.
Arbeidsmigranten en kennismigranten
Door de coronapandemie werd de zwakkere positie van arbeids - en kennismigranten pijnlijk zichtbaar, bijvoorbeeld de vaak slechte woon- en werkomstandigheden van arbeidsmigranten. CoMensha heeft een initiërende rol vervuld bij het agenderen van deze problematiek. Een Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten onder leiding van Emile Roemer bracht de situatie verder in beeld en deed aanbevelingen die door de politiek zijn overgenomen. Voor kennismigranten geldt daarnaast dat zij geen beroep kunnen doen op de voorzieningen voor slachtoffers van mensenhandel (Verblijfsregeling mensenhandel) zolang hun werkvergunning niet is ingetrokken en zij rechtmatig verblijf hebben. CoMensha, ISZW en ACM zetten zich in voor een betere positie van deze migranten, gelijkwaardig aan die van EU-onderdanen die slachtoffer van mensenhandel worden. Dit knelpunt werd besproken met de ministeries van Justitie en Veiligheid en VWS en de IND. Vooralsnog is er geen oplossing.
Operationele kernprogramma’s
CoMensha richtte zich in 2020 op zes kernprogramma’s: Helpdesk, Rapportage en Analyse, Regionale netwerken, Opleidingen, kennis en expertise, Arbeidsuitbuiting en het Caribisch deel van het Nederlands Koninkrijk. Alle activiteiten gaven inzicht in de aard en omvang van mensenhandel in Nederland en droegen bij aan de bewustwording ervan. Aan de basis staan registratie, coördinatie van (eerste) opvang en zorg en het signaleren van knelpunten in de ketenaanpak mensenhandel.
Taakstelling
In januari vond een overleg plaats tussen COA, CoMensha en het ministerie van Justitie en Veiligheid. Aan bod kwamen vooral de knelpunten met betrekking tot de aanmelding voor de taakstelling. In de Huisvestingswet is vastgelegd dat gemeenten verplicht zijn een bepaald aantal mensen met een (tijdelijke) verblijfsvergunning te huisvesten. Belangrijke resultaten waren de bevestiging dat slachtoffers van mensenhandel beroep kunnen doen op de taakstelling en de aanpassing van werkafspraken aan de huidige omstandigheden en eisen. Ook kwam meer duidelijkheid over de aanmeldroute; onze bevestiging dat een cliënt slachtoffer is van mensenhandel is voldoende. De COSM’s nemen vervolgens zelf contact op met de regievoerder uit hun gemeente. Overigens ontving CoMensha in 2020 geen aanmelding voor de taakstelling.